Nietzsche jeung Munding [1]
Saini KM
Sanggeus
luak-lieuk ka kénca jeung ka katuhu manéhna ngaléngkah meuntas jalan, tuluy
leumpang nuju ka kuring nu ngadagoan di hareupeun hotél Homann.
“Wilujeung
sumping ka Indonésia,” ceuk kuring. Manéhna ngan ukur imut. Kuring ngarongkong
kana koper nu dijingjing ku leungeun kéncana. Manéhna mikeun éta koper ka
kuring, tuluy nyokot carécét tina sakuna nu terus dipaké nyusut késang tina
tarangna.
“Boy,
ti saha meunang béja yén kuring datang deui ka dieu?” cénah, waktu kuring jeung
manéhna geus aya di jero lift nu ngageleser ka luhur.
“Diwartosan
ku sadérék Ramadhan,” ceuk kuring, “sareng deui apan kapungkur anjeun tos
sasauran, wiréh badé sumping deui ka dieu.”
“Bisa
jadi!” pokna bari seuri.
Harita
kuring jeung manéhna geus aya di kamar hotél, kamar nu kungsi jadi tempat
nginep manéhna basa konperénsi nu mimiti diayakeun. Manéhna datang deui ka
Indonésia kalawan maksud ngaluuhan konperénsi nu kadua, anu sapoé sameméhna
geus ditutup di Jakarta. Manéhna bakal mondok dua poé di Bandung, meunang
kasempetan keur nénjoan kaéndahan kota Kembang jeung pagelaran-pagelaran
kasenian nu bakal di ayakeun. Dina poé nu katilu manéhna bakal balik ka Birma.
Salila
aya di Bandung kuring bakal jadi deui juru-basana, kawas basa dina konperénsi
nu kahiji. Kuring inget kénéh, naon pangna kuring jadi juru-basa manéhna jeung
teu jadi juru-basa utusan ti nagara-nagara A-A séjénna. Harita téh
utusan-utusan ti nagara-nagara A-A kakara datang ka Bandung, kuring kabagéan
tugas jadi juru-basa utusan ti Afrika-Kidul, hiji nonoman nu tegep pisan. Hiji
mojang-juru-basa nyampeurkeun ka kuring:
“Saini,
kumaha mun tukeur?” pokna.
“Naha?”
ceuk kuring.
“Kuring
mah teu resep, kabagéan aki-aki utusan ti Birma téa,” pokna deui.
“Euh,”
ceuk kuring bari seuri. “Mangga.”
Nya
ti harita kuring jadi juru-basana, boh dina konperénsi nu kahiji boh dina nu
kadua. Mimitina mah kuring teu nyangka yén silih-tukeur tamu téh rék aya
hartina. Ngan sanggeus kuring ngobrol jeung manéhna dina poé-poé satuluyna
kuring ngarasa untung. Manéhna téh geuning hiji pangarang nu kawentar, nu
ngaranna kungsi kabaca, yén manéhna meunang hadiah International ti Unesco.
Kalawan
teu disangka-sangka dina hiji waktu manéhna nanya ka kuring:
“Boy,
di mana kuring bisa meuli buku-buku Sastra Indonésia nu geus disalin kana basa
Inggeris?”
Ku
kuring diterangkeun yén buku-buku Sastra Indonésia umumna can disalin kana basa
Inggeris.
Duka
kumaha mimitina, da ti harita kuring jeung manéhna terus ngobrolkeun perkara
kasusastraan. Dua poé dua peuting dina konperénsi mimiti, jeung dua poé dua
peuting dina konperénsi kadua kuring babarengan jeung manéhna, obrolan réréana
ngeunaan kasusastraan baé.
Sanggeus
manéhna ngadongéngkeun carita-carita rayat Birma, manéhna ménta ka kuring supaya
ngadongéngkeun carita-carita rayat Sunda. Kuring ngadongéngkeun kumaha si
Kabayan ngaheureuyan mitohana, kumaha Lutung Kasarung turun ka dunya ti
Kahiangan, kumaha Mundinglaya ngapung ka Jabaning Langit, kumaha Sangkuriang
ngabendung Citarum jeung nyieun dano Bandung.
Manéhna
bangun resepeun pisan ngadéngékeun dongéng-dongéng Sunda buhun téh. Malah aya
sawatara carita nu ku manéhna dituliskeun, keur oléh-oléh ka urang Birma,
cénah. Kungsi manéhna nyarita yén urang Sunda buhun teu jauh ti urang Birma
buhun. Bisa ngabodor jeung bijaksana, cénah.
Ngeunaan
tulisan-tulisan pangarang-pangarang Sunda ngora nu ku kuring dicaritakeun ka
manéhna, manéhna nerangkeun ka kuring:
“Di
Birma ogé mimiti renung bakat-bakat ngora, muga-muga baé sing jadi galedé kawas
luluhur urang,” pokna. Manéhna rada ngahuleng sanggeus nyarita kitu téh. Kuring
rada héran. Manéhna jigana terangeun kana eusi haté kuring, lantaran teu kungsi
lila manéhna mencrong kana panon kuring, bari imut manéhna nepak taktak kuning:
“Sarat-sarat
keur jadi pangarang gedé leuwih beurat jaman ayeuna mah ti batan jaman... jaman
naon geuning?”
“Jaman
Mundinglaya sareng Lutung Kasarung”, témbal kuring bari seuri.
“Enya,
ayeuna mah teu cukup ku bisa ngapung ka Jabaning Langit, tapi sakapeung maké
kudu daék asup ka panjara sagala,” cenah, bari neuteup kana panon kuring, teu
petot-petot manéhna imut. “Jeung ayeuna mah euweuh déwa-déwa nu bakal nulungan
kawas ka saha geuning?”
“Mundinglaya,”
témbali kuring.
“Enya,
Munding... ding lanya... laya,” cénah.
Saméméhna
manéhna kungsi nyarita ka kuring yén buku nu pangnyugemakeunana keur manéhna
mah nya éta buku nu ditulis ku manéhna di jero panjara.
Manéhna
téh kungsi diasupkeun ka bui akibat kaributan-kaributan pulitik di Birma.
Meunang genep bulan cénah manéhna ngaringkukna di hotél prodéo téh.
“Naon
margina pangarang ayeuna langkung hésé ngagedéan ti batan pangarang-pangarang
ka pungkur?” ceuk kuring panasaran. Manéhna ngarérét ka kuring, pok nyarita:
“Aya
deui dongéng geura, déngékeun sing taliti:
Jaman
baheula di Birma aya hiji raja, kagungan putra pameget nu kacida dipikaasihna
ku rayat sanagara, lantaran pinunjul kasatriaan sarta kajatnikaanana.
Rayat
teu ngarasa salempang sanajan harita raja sepuh teu damang wales pisan ogé,
lantaran maranéhanana yakin, yén nagara moal rubuh atawa kacow upama raja sepuh
wapat, pan pigantieunana ogé sakitu mulyana tabéatna. Malah réa di antara rayat
nu nganggap yén nagara bakal leuwih raharja sanggeus dicepeng ku Putra Mahkota.
Tapi
éta sangkaan jeung pangharepan rayat téh nyalahan. Sanggeus raja sepuh wapat,
raja anom maréntah kalawan sawenang-wenang; damelna ngan sukan-sukan, moro,
curak-cirak sareng eusi karaton; ka rayat kacida bengisna, teu kaop salah atawa
baha saeutik hukuman beurat ditibankeun, kayaning bérok jeung buang.
Atuh
rayat nu teu walakaya téh ngan ukur nyusut cimata jeung neneda ka Nu Kawasa,
mugi-mugi raja anom babalik manah. Tapi kaayaan teu robah, malah sabalikna.
Raja anom beuki lila beuki barangasan baé.
Waktu
kaayaan geus kacida pisan ruksakna, dina hiji poé bendé kadéngé ngungkung, méré
tangara yén raja bakal ngaronda nagara. Para ponggawa balawiri sapanjang jalan,
maréntah ka rayat, yén upama raja ngalangkung maranéhna kudu ngabagéakeun
saperti kabiasaan jaman harita, nya éta ku ngagorowok kieu:
“Panjang
yuswa Sang Prabu Agung nu tunggang Gajah Putih nu Suci!”
Teu
kungsi lila brul rombongan raja kaluar ti gerbang karaton. Rayat hémpak sujud
bari ngucapkeun: “Panjang yuawa Raja Agung nu tunggang Gajah Putih nu Suci!”
Tapi réa nu asa-asa dina ngagorowokna téh, réa nu ngarandeg méméh nyebutkeun
“Gajah Putih nu Suci!” téh, lantaran raja teu tunggang Gajah Putih, tapi
tunggang munding dongkol nu kacida begangna, tur kotor deuih pinuh ku leutak
rawa. Sanajan kitu rayat tetep baé ari nyebutkeun “gajah putih nu suci” mah. Rayat
pada terang akibat nu bakal tumiba ka sing saha baé nu nyebutkeun nu sabenerna.
Tetep baé maranéhna tinggorowok:
“Panjang
yuswa Sang Prabu Nu Agung nu tunggang... Gajah Putih nu Suci!”
Kitu
jeung kitu baé sawatara lilana. Mimiti Sang Raja angkat ka bagian Kalér
karajaanana. Di sapanjang jalan rayat pating gorowok: “Panjang yuswa Sang Prabu
Nu Agung nu tunggang Gajah Putih nu Suci!” sanajan bari ngarandeg ogé méméh
nyebut kecap “Gajah” téh. Ngan di tungtung Kalér karajaan aya jalma nu teu
nurut téh. Ana celengkeung téh tarik pisan:
“Panjang
yuswa Sang Prabu Nu Agung nu tunggang Munding Dongkol!” Ngan rob baé éta jalma
téh pada ngaraponan ku para ponggawa jeung gulang-gulang, tuluy dicangkalak,
diséréd dibawa jeung rombongan.
Basa
nganonda ka bagian Kidul karajaan Sang Raja mendak deui ka jadian nu sarupa
kitu; kitu deui basa ka bagian Wétan jeung Kulon. Jadi samulihna ngaronda
wilayah karajaan nu lilana sabulan téh Sang Raja nyandak tawanan opat. Rayat
pada yakin yén nasib kaopat tawanan téa bakal kacida beuratna, maranéhna masih
kénéh inget ka kajadian-kajadian tur kabengisan-kabengisan Sang Raja saméméhna.
Malah réa pisan nu yakin, yén ayeuna mah hukum pati nu bakal ditibankeun téh.
Teu
kungsi lila éta tawanan téh di jagragkeun ka payuneun Sang Prabu, baris
ditibanan hukuman. Kalawan ludeung kaopat tawanan téa mendeko payuneun Sang
Prabu, jiga pisan nu teu terang yén nasibna gumantung pisan ka kecap-kecap nu
bakal dilisankeun ku Sang Prabu. Sang Prabu nyaur:
“Naha
manéh nyebutkeun kaula tumpak munding?”
“Ku
émutan kalintang dosana upami sim abdi ngabohong ka nu jadi raja,” ceuk
salah-saurang ti nu opatan nu ku batur-baturna dijadikeun wakil.
“Ana
kitu manéh baha ka nu jadi raja, apan kaula maréntah ka maranéh supaya
ngahormat saperti kabiasaan luluhur urang.”
“Upami
kitu, sim abdi sadaya, kalayan kadorong ku wedi-asih sareng kawajiban badé
ngawartosan, wiréh Gusti lepat. Gusti teu tunggang Gajah Putih nu Suci, nanging
tunggang Munding Dongkol.”
Sajongjongan
Sang Prabu teu sasauran.
“Naha
manéh wani-wani nyalahkeun ka kaula, na teu sieun ku hukuman?”
“Sanés
teu sieun, nanging nasib abdi sadaya teu aya hartosna pami dibandingkeun sareng
nasib sadaya eusi nagara. Abdi sadaya parantos téga ngorbankeun diri dugi ka
pati, asal tiasa ngawartosan heula ka Gusti, wiréh Gusti teu tunggang Gajah
Putih nu Suci, nanging tunggang Munding Dongkol nu kacida kotorna.”
“Ana
kitu manéh nganggap yén nyalahkeun raja téh leuwih penting ti nyawa manéh
sorangan.”
“Sumuhun,
leres pisan.”
“Naha?”
“Margi
kalepatan raja mah ageung bahlana. Hiji nagara tiasa ancur-lebur kumargi
kalepatan rajana. Naon hartosna nyawa abdi Gusti opatan dibandingkeun sareng
kasangsanaan saeusi nagara?”
“Naha
eusi nagara téh sangsara?”
“Sumuhun.”
“Naha
rayat kula kalaparan?”
“Henteu.”
“Jadi
naha manéh nyebutkeun rayat sangsara?”
“Margi
rayat ngaraos teu aman.”
“Naon
buktina rayat ngarasa teu aman? Naha ponggawa-ponggawa teu mampuh ngurus
katartiban?”
“Sanés.
Rayat teu nganaos aman téh buktosna mananéhna teu wantun nyebatkeun wiréh munding
dongkol téh munding dongkol, sanés gajah putih.”
SANGGEUS
ngadongéng kitu manéhna narik napas panjang. Kuring ngarasa panasaran, hayang
nyaho kumaha nasib tawanan nu opat téa.
“Dupi
nasib nu opatan téa kumaha?” cék kuring.
“Opatanana
dijadikeun Mantri Karajaan ku raja. Nya jalma-jalma nu kitu nu dipilarian ku
Sang Raja di sakuliah nagara téh, saurna. Ti harita raja maréntah kalawan adil
palamarta, saluyu jeung pangharepan rayat téa. Rayat sugema tur beuki yakin
baé, yén maranéhanana boga raja nu pinunjul, malah bisa jadi titisan Déwa ti
Kahiangan.”
Sanggeus
sajongjongan kuring balik deui nanya ka manéhna:
“Kuring
teu ningal naon patalina éta dongéng sareng kasauran anjeun wiréh
pangarang-pangarang ayeuna mayunan pasualan nu langkung abot ti Mundinglaya.”
“Enya,”
jawabna, “Mundinglaya mah dikaluarkeun ti panjara ku lantaran hiji impian,
tuluy bisa ngapung dibantuan ku Déwa-déwa, malah geus paéh gé maké bisa hirup
deui sagala,” pokna bari seuri. Kuring ngahuleng.
“Boy,
geus kungsi maca tulisan-tulisan Nietzsche?” pokna, nanya ka kuring kalawan teu
disangka-sangka.
“Teu
acan,” walon kuring, “upami sawatara bahasan ngeunaan anjeunna mah parantos,
mung tangtos pisan moal tiasa masihan gambaran nu lengkep.”
“Nietzsche
téh hiji filsup nu buahpikiran-buahpikiranana remen disalah-hartikeun jeung
disalah-gunakeun, upamana baé ku Hitler jeung kaum-kaum fasisme. Kuring mah
resep ka Nietzsche téh, lantaran kalah kumaha ogé nya manéhna pisan nu
nyebutkeun yén jelema kudu kawas rayat nu opatan téa. Pokna téh kudu wani hirup
di tengah-tengah bahaya, ulah daék jadi sato piaraan; kudu jadi jelema lineuwih
cénah. Nya Nietzsche nu ijid ka jiwa-budak-beulian téh, jiwa nu teu wani
tandang sorangan mayar harga-diri salaku manusa, jiwa nu leuwih daék hina jeung
sangsara saumur-umur. Nya jalma nu opatan téa nu mangrupa tipeu jalma nu
dicita-citakeun ku Nietzsche téh, jalma nu wani nyebut yén munding dongkol téh
munding dongkol, lain gajah putih. Upama teu aya jalma kawas nu opatan téa, atuh
Raja Anom téh bakal tetep baé bengis moal adil palamarta.”
“Sumuhun.
Tangtos kajantenan sapertos kitu langkung gampil kahartos upami ayana dina dongéng
mah,” ceuk kuring.
“Enya.
Nu matak ogé jadi pangarang ayeuna mah leuwih hésé ceuk kuring ogé, leuwih hésé
ti batan jaman Mundinglaya jeung ... saha geuning?”
“Lutung
Kasarung,” témbal kuring.
(Dikutip sarta disalin tina Buku Kenangan Saini KM)
Komentar
Posting Komentar