Ceramah: Ki Umbara dina Riungan Manglé Rumaja[1]
Saenyana rék
disebut pangalaman tiasa, atawa beunang disebatkeun naon sababna Ua sok resep
ngarang, lantaran seueur anu teu percaya yén Ua tiasa ngarang, pédah Ua téh
urang Kuningan, tempat anu basana Jawa. Nu matak cenah, maenya aya urang
Kuningan bisa ngarang, basana gé teu merenah, sok jadi pamoyokan batur.
Upami enya, aya kecap
enya, nanging karaosna téh kasar di
ditu mah. Anu lemes téh inggih. Jadi
seueur basa Jawa anu lebet sareng dianggo. Jadi munasabah pisan upami aya batur
anu héraneun jelema anu ngomongna sok inggih,
osok nun, osok sampéan, bisa ngarang basa Sunda, kitu rupina.
Hal éta téh
baheula mah jaman Walanda jadi pamoyokan, yén urang Kuningan mah basana sanés
Sunda bener. Rupina hal-hal anu jadi pamoyokan batur téh jadi ngahudang. Naha
enya yén anu bisa ngarang téh henteu atanapi parantos dimonopoli ku
jelema-jelema anu lahirna di daérah basa Sunda anu lulugu baé?
Dugi ka di sakola.
Éta téh upami ngeheureuykeun pekawis basa, tangtos urang Kuningan anu
diheureuykeunana. Aya celem, aya ebrug aya téoh. Justru kanggo Ua mah éta téh ngahudang sumanget hoyong diajar
basa Sunda anu leres. Nya kabuktian Ua lebet ka sakola guru. Tah di sakola guru
téh, sanajan urang diajar enya-enya ogé asa langkung ti batur diajar téh
kumargi ngarumasakeun manéh. Tapi angger wé rapot mah genep, basa Sunda téh.
Saparantos karangan Ua dimuat di Parahijangan
harita, da langsung tina genep téh jadi dalapan. Rupina sanés meunteun hasil
diajar tapi ningal beungeutna. Ieu beungeut, beungeut Kuningan, genep paling
luhur. Kitu rupina guru baheula mah.
Anu kaalaman ku Ua.
Ua resep maca. Baheula di sakola rayat aya taman pustaka (perpustakaan). Éta téh
sadaya buku-buku Balai Pustaka. Ratusan judul, manawi 3 atanapi 4 ratus judul,
basa Indonésia sareng basa Sunda. Ua kaluar ti kelas lima harita mah, éta buku
téh tamat sadaya. Malah aya nu dibaca dua tilu kali tamat, anu dipikaresep,
babakuna Purnama Alam, lajeng
karangan-karangan Mohamad Ambri. Ayeuna saparantos osok ngarang, éta osok
karaos henteu dihaja éta kalimah-kalimah Moh. Ambri osok timbul sorangan. Éta
tangtos daya rétorik, teu kedah diapalkeun. Rupina ku seueur maca buku-buku anu
saraé basana dengan tidak disengaja dina hiji waktos éta timbul, karaos éta téh.
Perkawis basa
Sunda téh sanés kabeungharan basana baé, nanging anu jadi poko kanggo Ua éjahan
anu berlaku harita, dipelajari leres-leres. Margi éjahan sareng tanda baca éta
hiji sarat kanggo ngadongkapkeun perasaan urang. Uapami maos seratan carpon Ua
dina Manglé éta pinuh ku tanda baca.
Seueur anu nyebatkeun yén ieu jelema téh sapertos henteu terangeun éjahan.
Nanging kanggo Ua mah tanda bacaan téh kanggo nandaan supados anu maca ulah
lepat. Anu dianggo patokan ku Ua pedotan dina seni suara. Upamina dangdanggula:
laut kidul kabéh katingali. Éta Ua
mah henteu dina laut kidul kabéh katingali,
tapi dina laut kidul, kabéh katingali.
Ari anggapan Ua upami di dinya henteu dikomaan perasaan Ua moal bisa katangkep
ku nu maca.
Jadi perkawis éjahan,
kanggé sadaya nu resep ngarang, éta sarat mutlak kedah uninga leres.
Upami urang jadi
pangarang tangtos karangan urang téh hayang hirup.
Perlu pisan urang
misah-misahkeun, ngagolong-golongkeun basa. Aya basa budak, aya basa pasantrén,
aya basa karéta api, aya basa pamaénan, aya basa copét, anu disebut
jargon-jargon. Upami dina karangan urang nyarioskeun Mama Kiai anu hutbah.
Derekdek waé éta hutbah téh dicutat ku urang, ari basana téh basa M.A. Salmun
alm. atanapi basa kadir, atanapi basa Ki Umbara, lepat tangtosna gé, da sanés
kitu saenyana mah. Jadi anu dituliskeun ku urang di dinya, margi éta mah
cutatan, supados karangan urang bisa hirup, sakumah anu diucapkeun ku Mama
Ajengan tadi, tangtos basana basa pasantrén. Ayeuna upamina tukang masang
buntut, kapan ngagaduhan jargon sorangan. Ka
laut, palid, éta téh upami di golongan sanés mah moal.
Bisa jadi Ua
kalebet salasaurang anu tabu dikritik. Sering anu nyeratan, nyarékan. Ua tara
ngawaler. Sok aya pangarang anu dikritik karanganana awon, nyangangan bendu.
Teras baé, saha ieu téh anu ngritikna? Euh budak kamari ieu cenah geuning,
rumaja kénéh, geus wani ngiritik ka kolot, cing nyieun nu alus?
Ari Ua mah dugi ka
ayeuna teu acan ngawaler kritik, boh anu nyarékan boh anu muji. Kajabi ku serat
pribadi anu ngajelaskeun maksadna margi Ua sok nyerat perkawis jurig, dikritik
ku PPI di Garut ku margi Ua sok nyerat perkawis jurig, cenah nyebatkeun yén Ua
nungtun supados jelema-jelema percaya kana jurig. Éta mah tétéla lepat nangkep.
Éta sadaya
kritik-kritik sanajan Ua gaduh tangtungan sorangan perkawis kritik, seueur anu
henteu keuna kana sasaranana. Nanging ku Ua dibantun anu aya gunana baé,
dianggo nilik diri lajeng ngajén seratan sorangan sareng dianggo ningkatkeun
hasil karya Ua.
Upami uninga ka
Ajip Rosidi, ramana téh langkung anom ti batan Ua. Ajip Rosidi ngiritik ka Ua,
meureun ceuk Ua téh, alah silaing téh anak batur déwék maké ngiritik ka kolot.
Tapi sanggeus ku Ua dipelajari leres-leres, ieu budak téh enya bener, lamun téa
mah enya nyaah ka kolot, ngélingan ka kolot yén kitu téh salah yén kitu téh goréng,
saéna téh kedah kieu. Ku kritik-kritik sayaktosna mah Ua ngahasilkeun anu cék
batur cenah aya ajén sastraan téh, upami terus terang mah. Upami pangarang
embung dikritik, parantos moal maju oal jadi pangarang besar.
Anu jadi
kaunggulan Ua, di antawis para pangarang anu saangkatan Ua, anu geus kolot anu
geus huisan, Ua salasauang anu kénging panghargaan ti nu aranom, yén cenah ieu
mah kolot téh bisa nyaluyukeun manéh jeung kahayang generani anu aranom ayeuna.
Upami Ua campur sareng pangarang-pangaranganu aranom, bangsa generasi Mang
Abdullah, generasi Aam, salasaurang Ua anu tiasa campur sareng maranéhanana.
Tiasa nyarios perkawis basa. pangarang-pangarang sanés anu saangkatan sareng
Ua, salmun upamina da teu daékeun saluyu sareng pangarang anu aranom téh,
bangsa sareng Ajip Rosidi, sareng Rachmat M. Sas Karana, sareng Wahyu Wibisana
teu daékeun saluyu. Jadi ngarasa aing kolot, alhasil, aing leuwih alus ti batan
maranéhanana. Atanapi gaduh anggapan maranéhanana mah teu sakola basa Sunda
tangtu karanganana gé goréng. teu acan tangtos. Basa mah hirup. Tiasa jadi
upami urang ayeuna nyebatkeun bumi abdi, janggal ayeuna mah, diseungseurikeun.
Tapi dua puluh taun deui ka payun tiasa jadi “bumi abdi” téh parantos jadi basa
standar, basa anu leres angké mah boa teuing. Urang teu tiasa ngahalang-halang
kahayang masarakat. Margi tangtos karangan-karangan urang gé supados hirup, nya
kedah nganggo basa masarakat. Anu penting struktur basa kedah tetep, uah robah,
yén basa Sunda téh kieu tah strukturna. Nanging perkawis kakayaan kecap urang
ulah tukuh-tukuh teuing.
Kanggo para
rumaja, ieu téh bagéan para rumaja kumaha ngajaga basa Sunda supados basa Sunda
éh ulah tinggaleun waé. Batur mah tos tiasa nyarioskeun ka bulan upaina, urang
mah nembé nini Antéh bé nu ka bulan téh.
Sateuacanna teun
genep puluh lima an Ua nyobi ngarang bobogohan. Tapi teu dipikaresep, meureun
teu kitu bobogohan téh. Kaleresan, daérah Ua téh, Kuningan téa, ari di kuningan
téh daérah anu pangseueur-seueurna jurig. Moal aya daérah anu langkung seueur
jurigna tibatan Kuningan. Di ditu mah geembel-gerembel aya jurigan, astana aya
jurigan. Pinuh waé ku jurig di Kuningan mah. Meureun ceuk batur di Kunigan téh
réa jelema anu percaya ka jurig. tah ku margi Ua ti leuleutik hirup di daérah
anu kitu, jadi sanajan teras ngumbara waé ogé, éta téh napel waé, sieun ku
jurig téh. Saparantosna Ua ngumbara, déwasa, seueur anu dibaca, timbul
patarosan, naon jurig téh. kasumpulanana, éta jelema anu percaya ka jurig téh
kudu sina ulah percaya. Kumaha carana? Barang Ua nyerat “Kasarung” lajeng
nyieun judul anu aya hubungan sareng jurig, dibaca da resep téa. Di dinya Ua kénging
kasimpulan, di dieu aing kudu mimiti nulis. Nya Ua ngawitan “Kasilib”.
Éta kasilib téh
tos jadi carios umum di ditu mah yén aya jelema kasilib téh. Nanging dina
carios anu aya di masarakat mah anu meunang téh itu, jurig. Malah Si Manusa téh
aya nu sirahna dijieun tatapakan, anu dititah ngingu kuda, aya nu napi baé bari
teu mandi-mandi jaba nyiruna ku nyiru
beusi. Ku Ua dibalikkeun lain kitu. Si Jurig anu kudu diparéntah ku urang, ku
manusa. Luyu sareng ajaran agama. Ari Uanu matak tetep maké kecap jurig, dina
Islam aya jin, matak naon jin disundakeun jadi jurig. Jadi jurig Ua mah
saenyana jin. Da jin mah dina Islam gé aya.
Kumargi Ua hoyong
nyerat perkawis anu gaib kitu sing sapertos enya, nya Ua neuleuman. Jadi Ua
henteu sebagai réporter, mung nyeratkeun sakumaha nu katingal, nanging Ua
teuleum ka dinya. Ancrub kana éta paélmuan. Ua ka banten, ka Jawa. Dukun anu
osok kasurupan diwawuhan, kiai anu sok mindahkeun jurig diwawuhan.
Ua nyerat sareng
usaha nyerat téh, hartosna mah satiasa-tiasa, henteu asal nyerat baé. Margi ari
kanggo nyerat carpon atanapi carios henteu sagawayah sapertos ogé nyerat perkawis sajak sapertos tadi upamina aya masa kering halodo panjang. Sanajan
dikumahakeun, dipeureum-peureumkeun, diuleng-ulengkeun ogé hoyong nyerat teu baé
hol inspirasi téh. Nanging dina hji waktos nuju riweuh seueur padamelan jol
inspirasi , harita kénéh kedah digutrut. Jadi upamina aya jelema anu nyebatkeun
atuh cenah ari pangarang mah kudu cicingna di Lémbang di nu sepi atanapi di nu
tiis teras nyerat, keukeuh teu tiasa. Di tempat-tempat kitu Ua teu tiasa
nyerat, ari di tempat ramé timbulna inspirasi téh. Timbulna inspirasi mah tara
dihaja. Malah aya nu nyebatkeun nuduh goréng ka Ua, meureun wé nyeratkeun jurig
sotéh ambéh ngiritik manusa, ngiritik nagara atawa ngiritik anu, bébas, ari
jurig mah moal ditangkep da puguh di nagara jurig.
Seni para
pangarang téh dina cara nyusun plot carios, ie dipandeurikeun ieu diheulakeun
upamina.
Naha cenah ari
pangarang téh kudu boga bakat baé, atanapi tiasa diajar? Ceuk Ua, upami jelema
boga bakat tapi teu diajar, karanganana kosong moal aya eusian. Upami Si
Pangarang anu aya bakat lajeng sering diajar, karanganana téh hirup sareng
momot. Nanging upami dibandingkeun, saé mana anu boga bakat henteu diajar
atanapi anu teu boga bakat diajar, langkung saé anu teu boga bakat, diajar.
Komentar
Posting Komentar