Sajak Nyogok, Sajak Nyugak jeung Sajak Bangkarak

Sajak téh karya panyajak. Tapi, tujuan panyajak nulis sajak can tangtu sarua jeung tujuan sajakna. Ku lantaran kitu, tujuan sajak henteu bisa ditangtukeun ku panyajakna. Lamun urang hayang nyaho tujuan sajak ulah nanyakeun ka panyajakna, tapi kudu nanyakeun téh kana sajakna. Kitu deui dina ngajén sajak, ulah ditangtukeun ku tujuan urang anu maca, tapi angger kudu ditangtukeun ku tujuan sajakna. Ulah kajadian ari tujuan sajak ka kidul, ari nu ngajén tujuanana bet ka kalér. Atuh lapur. Nya picung nya hulu maung téa nu kitu mah.

Dina ngajén sajak-sajak Ganjar Kurnia ogé niat kuring mah moal rék ningali ka sisi ka gigir. Rék gugon baé ka sajak-sajakna. Aya sawatara pertanyaan anu hayang kajawab. Di antarana nyaéta: (1) naon nu jadi tujuan sajak-sajak Ganjar Kurnia téh? (2) naha tujuan sajakna téh geus kahontal? (3) lamun henteu bisa kahontal, naon nu ngalantarankeunana?

Saenyana dina unggal sajak ogé aya tujuanana séwang-séwangan. Tapi, upama sakumna sajak Ganjar Kurnia anu katarima ku kuring dianggap minangka hiji beungkeutan; katangén aya dua sajak anu sacara éksplisit nembrakkeun tujuanana tur bisa ngawakilan sajak sejénna. Malah bisa baé dianggap minangka krédona. Éta sajak téh nyaéta “Sajak Bangkarak” jeung sajak “Gerem”.

Sajak Bangkarak

Sajak pondok – Sajak nyogok

Sajak panjang – Sajak nyugak

Mun teu nyogok – Mun teu nyugak

Sajak ukur bangkarak

Dina sajak ieu katangén yén anu jadi tujuan téh sajak nyaéta “nyogok” jeung “nyugak”. Lamun sajak henteu nyogok jeung henteu nyugak éta mah sarua baé “bangkarak”, anu sacara harpiah hartina téh nyaéta keretas atawa tulisan nu geus teu kapaké [1]. Upama urang niténan kecap “pondok”, “nyogok”, “panjang”, jeung “nyugak” moal susah implengan téh jol bras baé kana babasan “pondok nyogok panjang nyugak” téa. Nu sacara harpiah hartina téh matak nyentug kana haté (omongan), garihal teu matak resep ngadéngékeunana. [2]

Naha ku naon tujuan sajak téh bet kitu? Nyentug haté (ngritik) ku basa nu garihal, nu teu matak resep ngadéngékeunana? Naha “panyajak” geus teu percaya deui kana rasa hormat ku ungkara basa anu lemes ngagalindeng? Saenyana urang teu bisa nganaha-naha da éta mah geus jadi hakna pribadi. Teu bisa disisikudi. Unggal sajak jeung “panyajak” mibanda tujuan séwang-séwangan. Dina sajak-sajak Godi Suwarna nu aya dina buku Sajak Dongeng Si Ujang mah, upamana, tujuan sajakna téh nyentug haté (ngritik) ku cara lemes, anu ninggang di babasan handap lanyap téa[3].

Lian ti sajak “Sajak Bangkarak” anu sacara éksplisit nembrakkeun tujuanana mah nyaéta sajak “Gerem”. Dina sajak ieu katémbong tékad katut tangtungan “panyajak” anu panceg napak dina “kuda-kuda istiqomah/nanceb/dipaseuk alif min kalimah syahadah” pikeun “nyingraykeun kapetengan”

Gerem

Sanajan dibekem

Masih bisa ngagerem

Gerem leuwih rosa

Batan heurasna carita

Sanajan ditémprang

diténgkas

kuda-kuda istiqomah

nanceb

dipaseuk alif min kalimah syahadah

nu dijiadkeun kana embun-embunan

mangsa waruga, anyar

pinanggih jeung alam pawayangan

kakawasaan bisa nandasa raga

ngakaya jiwa

tapi mo bisa ngagunasika pikiran

mardika:

rohna ngalalana, nyusupkeun

geter-geter sungapan kamanusaan

kana

unggal sungsum

unggal rénghapan

hiji ditandasa

mangyuta ganti

antri

ngeupeul peureup nembang durma

nyingraykeun kapetengan

Saha nu disogok jeung dicugak (?) ku sajak-sajak Ganjar Kurnia téh? Sabada dititénan mah geuning lain si itu si éta, tapi diri “panyajak”-na pribadi. Aya sababaraha sajak anu nembrakkeun ruksakna kahirupan, cara dina sajak “Cikaracak”, tapi tetep baé aya bagian pikeun dirina anu kudu milu tanggung jawab.

Lamun rahayat ngocéak

Cikaracak ngarakacak

pamingpin milu andekak

naha urang gé cukup calawak

Kitu deui dina sajak “Alhamdulillah – alhamdulillah?” sok sanajan nu ditembrakkeun téh mojang dijilbab anu bajuna nyitak tur bujalna katémbong, tapi inyana mah teu ieuh digarah-geureuh. Nu disalahkeun mah nya “si kuring” anu nempona, naha maké kudu ngarasa resep.

rambut ditutup rapet

ku jilbab

acuk nyitak

bujal ngajorélat – aya nu ngajepat

alhamdulillah

alhamdulillah?

Ku lantaran nu disogok jeung dicugak téa diri “panyak”-na sorangan, atuh temahna ka nu maca téh jadi timbul rasa rumasa. Mun terus dilenyepan mah geuning nu disogok jeung dicugak teh lain ukur “panyajak”-na wungkul, tapi ngawengku sakumna nu maca. Malah leuwih jero jeung leuwih nyeri karasana alah batan lamun langsung disogokkeun jeung dicugakkeun ka nu macana. Lebah dieu, pilihan strategi “panyajak” tinekanan ngahudang kasadaran nu macana.

Diri nu teu weléh keuna ku gogoda dina “Sataun Jeprut”, lampah nu loba mubadirna dina “Éra”, pati nu pasti tumiba dina “Lus Les”, awak nu bakal ruksak dina “Ulang Taun”, umur nu beuki ngolotan dina “Huis”, teu inget ka pangbalikan dina “Poho”, jeung karumasa boa-boa ibadah urang henteu ihlas dina “Boa-boa” lain baé pasualan anu husus disanghareupan ku “panyajak”na, tapi mangrupa pasualan anu disanghareupan ogé ku para pamacana.

“Panyajak” sadar, yén naon-naon anu ditulisna téh euweuh hartina lamun dibandingkeun jeung kaagungan ciptaan Allah.

Rumasa

Naon hartina kula

Nyusun kalimah taya kabisa

padahal Alloh, nyipta

dunya katut eusina

ukur ngucap:

Kun fayakun



[1] Kamus Umum Basa Sunda LBSS, 1980, Bandung: Tarate.

[2] H.I. Buldan Djajawuguna & U. Kadarisman, 1991, Kumpulan Babasan jeung Paribasa Sunda. Bandung: Pustaka Buana.

[3] H.I. Buldan Djajawuguna & U. Kadarisman, 1991, Kumpulan Babasan jeung Paribasa Sunda. Bandung: Pustaka Buana.

Komentar